Inleiding

SVWN heeft de Galan Groep gevraagd om samen met prof. mr. dr. J.A. de Bruijn van de Technische Universiteit Delft een onderzoek uit te voeren naar het functioneren van de ‘lokale driehoek wonen’, op basis van de bevindingen uit uitgevoerde ‘maatschappelijke visitaties woningcorporaties’ en de ervaringen van visitatoren. De ‘lokale driehoek’ is de aanduiding voor het overleg en de samenwerking tussen gemeente, woningcorporatie en huurdersorganisatie rond beleid en prestaties op het gebied van de lokale volkshuisvesting. Het gaat in het onderzoek om het schetsen van een kwalitatief beeld vanuit een bestuurskundig perspectief. Het overleg en de verhoudingen tussen gemeente, corporatie en huurders worden gezien als een netwerk, dat op zijn beurt ook weer verweven is met tal van andere netwerken.

In het onderzoek staat de volgende vraag centraal:

Wat is het beeld dat opkomt uit de recent uitgevoerde maatschappelijke visitaties van woningcorporaties over het functioneren van het overleg en de samenwerking tussen gemeente, woningcorporatie en huurdersorganisaties op het gebied van de volkshuisvesting (de 'lokale driehoek')? Welke patronen zijn daarin te ontdekken, welke voorbeelden zijn er van wat wel en niet goed werkt, en welke inzichten levert dat op waarmee de lokale samenwerking in de toekomst kan worden verbeterd?

Het onderzoek bestaat uit een aantal fasen en onderdelen:

Quick scan bestaande (grijze) literatuur over het functioneren van de lokale driehoek
Analyse visitatierapporten woningcorporaties uitgevoerd met methodiek 6.0 (waarin expliciet aandacht voor kwaliteit en proces prestatieafspraken lokale driehoek): een combinatie van een quick scan van alle rapporten en een uitvoeriger analyse van dertig nader geselecteerde rapporten
Opstellen gespreksdocument voor ronde-tafelgesprekken
Rondetafelgesprekken met visitatoren en practitioners
Schrijven eindrapportage in de vorm van een inspirerend essay

Deze rapportage omvat de bevindingen uit 1 en 2.

Onderzoeksopzet

In dit onderzoek gaat het niet om opnieuw een algemeen beeld of evaluatie van de praktijk na 4 of 5 jaar herziene Woningwet, maar proberen we zicht te krijgen op de dynamiek in de lokale driehoek: het overleg en de samenwerking tussen gemeente, woningcorporatie en huurdersorganisaties op het gebied van de volkshuisvesting. We zoeken patronen, voorbeelden van wat wel en niet goed werkt en inzichten waarmee de lokale samenwerking kan worden verbeterd. Prestatieafspraken zijn daarin een belangrijk onderdeel (een focus-point, een instrument, een gespreksonderwerp in de samenwerking) dat in de visitatie(methodiek) veel aandacht krijgt. Toch kijken we hier breder: het gaat om de lokale samenwerking, het overleg, het (strategisch) gedrag daarbinnen, de verhoudingen. Die zijn zowel (mede)bepalend voor inhoud en kwaliteit van de prestatieafspraken, maar worden op hun beurt ook door de prestatieafspraken beïnvloed. Woonvisies vormen het andere belangrijke ‘product’ of kristallisatiepunt in de driehoek, alleen krijgen die in de visitaties veel minder aandacht dan de prestatieafspraken.

De visitatierapporten zijn zo een bron van informatie over de lokale samenwerking op het gebied van sociale huisvesting, in het bijzonder over de prestatieafspraken die daarbinnen worden gemaakt. We verkennen wat als belangrijk beeld uit deze beschouwingen naar voren komt en welke bevorderende en belemmerende factoren daarin worden genoemd. De basis daarvoor is een door SVWN al gemaakte selectie van opmerkingen uit de beschouwingen van de 102 visitaties die inmiddels met 6.0 zijn uitgevoerd (rapporten gereed gekomen tussen april 2019 en juni 2020).

Daarnaast hebben we voor dertig visitatierapporten onderzocht:

wat er in de ‘recensie’ wordt opgemerkt over de lokale verhoudingen;
wat huurders respectievelijk gemeente(n) over de lokale verhoudingen opmerken in het onderdeel ‘presteren volgens belanghebbenden’;
wat de corporatie in haar ‘position paper’ (voorafgaand aan de visitatie) en in de ‘bestuurlijke reactie’ op de visitatie eventueel nog opmerkt over de lokale samenwerking.

We maken geen integrale en kwantitatieve analyse van de rapporten (‘tellen & turven’); het gaat erom via de rapporten zicht te krijgen op dominante patronen, factoren en mogelijke verbanden die bij het lokale proces van samenwerking rond prestatieafspraken in de praktijk aan de orde zijn.

VTW

De Vereniging van Toezichthouders in Woningcorporaties (VTW) is de beroepsvereniging van en voor ruim 1.200 leden die samen bijna 1.400 commissariaten vervullen en toezichthouden bij ongeveer 300 woningcorporaties. De VTW behartigt hun belangen en bevordert de kwaliteit en de ontwikkeling van het interne toezicht van woningcorporaties.

Woningcorporaties staan voor het huisvesten van mensen met een bescheiden inkomen en van kwetsbare groepen. De zorg voor een leefbare omgeving hoort daarbij. Woningcorporaties zijn maatschappelijke ondernemingen. Het zijn private ondernemingen die met een maatschappelijke opdracht een volkshuisvestelijke taak uitvoeren.

Effectief intern toezicht is van cruciaal belang voor het functioneren van woningcorporaties. De VTW staat als vereniging voor deskundig, onafhankelijk, kritisch, integer en transparant intern toezicht. Het lidmaatschap van de VTW is daarmee een bevestiging van de professionele wijze waarop de leden hun taken als interne toezichthouder van de woningcorporatie uitoefenen.

Meer informatie vindt u op de website van de VTW.

SVWN

Stichting Visitatie Woningcorporaties Nederland (SVWN) is een onafhankelijke stichting die verantwoordelijk is voor het stelsel van maatschappelijke visitatie van woningcorporaties. Een visitatie wordt eenmaal in de vier jaar uitgevoerd door een onafhankelijke commissie die het maatschappelijke presteren van de corporatie beoordeelt.

De missie van SVWN is het leveren van een bijdrage aan het publieke inzicht in en het verbeteren van het maatschappelijk presteren en het lerend vermogen van woningcorporaties. SVWN doet dat door het bewaken, beheren en verder ontwikkelen van een onafhankelijk stelsel van visitatie. SVWN stelt de methodiek vast waarmee visitaties worden uitgevoerd en accrediteert de bureaus die de visitaties mogen uitvoeren. Zij ziet toe op een juiste toepassing van de methodiek – onder meer door steekproefsgewijze toetsing van de rapporten - en maakt de resultaten van uitgevoerde visitaties openbaar. Daarnaast is SVWN actief in het delen van kennis. SVWN geeft voorlichting over het visitatiestelsel en geeft op verzoek training aan huurdersorganisaties, gemeenten en commissarissen. Er is een College van Deskundigen dat adviseert over de methodiek en de toepassing ervan. De stichting is opgericht door Aedes, VTW, VNG, de Woonbond en het ministerie van WWI (nu BZK). In 2015 heeft de minister van Wonen en Rijksdienst SVWN aangewezen als onafhankelijke instantie in de zin van artikel 53a van de Woningwet, waarmee ook de visitatie een wettelijke verplichting voor alle corporaties werd.

Meer informatie over SVWN, over de methodiek, de accreditatie van de bureaus en over de uitgevoerde visitaties is te vinden op de website van SVWN.

Visitaties worden uitgevoerd door geaccrediteerde bureaus. Dat zijn er momenteel vijf: Cognitum, Ecorys, Pentascope, Procorp en Raeflex.