Visitatie als bron: nadere analyse
Prestatieafspraken
Prestatieafspraken tussen gemeenten, corporaties en huurdersorganisaties zijn er in verschillende soorten en maten, zoals regelmatig duidelijk wordt uit de Monitor prestatieafspraken. Hiervoor is al gemeld hoe de visitatiecommissies in het algemeen oordelen over kenmerken als compleetheid, concreetheid, wederkerigheid en actualiteit. We noemen hier een aantal andere opvallende constateringen.
Type afspraken
Een duidelijk signaal uit de visitatierapporten is dat er een breed gevoelde behoefte bestaat aan meerjarige afspraken. Partijen willen af van de ‘hitte van de jaarschijf’. Het proces van jaarlijkse prestatieafspraken wordt als te tijdrovend en te belastend ervaren. Dit valt te lezen in de visitatierapport van onder andere Wonen Zuid, GoedeStede, en de Alliantie. Ook zou het de aandacht weghouden van de inhoud en onvoldoende recht doen aan vraagstukken die een lange adem vergen of doorlooptijd hebben (waaronder investeringsvraagstukken: nieuwbouw, planontwikkeling). Jaarlijkse afspraken en het doorlopen van de cyclus hebben bovendien het risico dat het overleg een routine wordt.
Veel gemeenten hebben prestatieafspraken met het collectief van lokaal werkzame corporaties gemaakt. Soms is in die collectieve prestatieafspraken ook vastgelegd wat de bijdrage van de afzonderlijke corporaties daarbij is (GoedeStede en de Alliantie), soms ten dele en soms ook niet, zoals in Amsterdam.
Een laatste punt dat opvalt is dat sommige corporaties meer de te bereiken resultaten of het maatschappelijk effect in de prestatieafspraken benoemd zouden willen zien; ook vinden ze dat er meer sturende kracht van de afspraken moet uitgaan (Volkshuisvesting Arnhem, Woonbedrijf en de Alliantie).
Inhoud van de afspraken
De klassieke volkshuisvestingsthema’s komen vrijwel altijd in de prestatieafspraken aan de orde: beschikbaarheid, betaalbaarheid, kwaliteit en duurzaamheid, doorgaans ook wonen-zorg, bijzondere doelgroepen en leefbaarheid. Wel gebeurt dat met uiteenlopende benamingen en clustering.
De inhoudelijke onderwerpen en ambities van de prestatieafspraken komen in de visitaties volop aan de orde. Ze vormen ook het kader voor de beoordeling van de prestaties. Toch valt er uit de rapporten niet goed op te maken of het karakter van de afspraken rond het ene thema nu anders is dan van afspraken rond een ander thema, en ook niet of de samenwerking in de lokale driehoek bij het ene onderwerp anders loopt dan bij het andere. Met uitzondering van wonen-zorg en studentenhuisvesting, waar uitdrukkelijk ook met zorg- en welzijns- resp onderwijsorganisaties wordt gesproken. Wel lijken sommige onderwerpen eerder tot conflict aanleiding te geven dan andere.
In enkele visitaties komt een specifieke inhoud aan de orde. In Noord-Oost Groningen blijkt dat de aardbevingsproblematiek alles overheerst.
Prestatieafspraken SMART genoeg?
Of prestatieafspraken concreet en SMART genoeg zijn verschillen de meningen. De indruk na lezing van de visitatierapporten is dat ook de visitatiecommissies daar niet altijd hetzelfde over denken. Er wordt door sommige partijen en visitatoren ook genuanceerd gedacht over de wenselijkheid van SMART-afspraken. In diverse rapporten wordt gepleit voor een combinatie van globale afspraken voor de wat langere termijn en meer concrete afspraken voor het eerstkomende jaar. Een van de visitatiecommissies wijst erop dat het gewenste type prestatieafspraak mede afhangt van de fase waarin een vraagstuk en/of de samenwerking zich bevindt (Dunavie). In geval van grote onzekerheid, zoals in Groningen waar de aardbevingsproblematiek alles overheerst, zijn vooral procesafspraken op hun plaats (De Delthe). Waar partijen elkaar goed kennen en vertrouwen, is de noodzaak van heel gedetailleerde afspraken minder groot. Van te harde afspraken kunnen door partijen voorzichtig worden afgeweken (de Alliantie).
Tevredenheid over meerjarige afspraken
Corporaties - en verschillende visitatiecommissies zeggen het hen na - pleiten voor een combinatie van meerjarige (kader)afspraken - vaak globaler - en meer concrete jaarlijkse, op uitvoering gerichte prestatieafspraken. Uit verschillende visitatierapporten blijkt dat daarmee al ervaring bestaat waarover partijen redelijk tevreden zijn (Alwel, Woonbedrijf). Misschien, zo valt te lezen, zou dit ook kunnen worden gecombineerd met afspraken in regionaal verband (lange termijn, lokaal kortere termijn).
Er zijn overigens uitzonderingen: soms wil een gemeentebestuur of gemeenteraad vasthouden aan de jaarlijkse cyclus en prestatieafspraken, in een ander geval hecht de huurdersorganisatie daaraan (Volkshuisvesting Arnhem, de Woningstichting/Wageningen).
Corporaties: alleen collectieve prestatieafspraken in Amsterdam
In Amsterdam zijn de meningen hierover verdeeld. De gemeente en ook de eigen huurdersorganisatie zouden graag zien dat in de prestatieafspraken ook de prestaties van de individuele corporaties worden vastgelegd. De corporaties zijn daar pertinent op tegen. Zij zorgen er gezamenlijk voor dat de prestatieafspraken gerealiseerd worden en kunnen elkaar daar onderling bij helpen (optimalisatie van resultaten); in hun ogen past daarbij geen individuele afrekenbaarheid. De commissie die Stadgenoot visiteerde is het met de corporaties eens, maar vindt wel dat de gemeente periodiek en bilateraal de inzet en werkwijze van de corporaties zou kunnen bespreken, bijvoorbeeld aan de hand van de jaarplannen, jaarverslagen, dpi’s en visitatierapporten.
Verduurzaming
In het visitatierapport over Centrada wordt vermeld dat de betrokken partijen in Lelystad ‘Stook je Rij-trofee’ hebben gekregen voor de gemeente met de groenste prestatieafspraken (duurzaamheid en energiebesparing).
Het aardbevingsgebied, een ingewikkeld dossier
In het aardbevingsgebied is er sprake van een complex samenspel van betrokken partijen en een tijdlijn met frequent fundamenteel wijzigende afspraken en normen’. De onduidelijkheid maakt het moeilijk om bijvoorbeeld keuzes te maken rond verduurzaming. Het risico dat fors in een woning geïnvesteerd wordt, die vervolgens vanwege de benodigde versterking gesloopt wordt en daarna herbouwd, is nog aanzienlijk. Daarom vindt de commissie het verstandig dat in de regionale en/of lokale afspraken ook een procesafspraak wordt gemaakt hoe partijen op deze onzekerheden kunnen inspelen (vis. de Delthe).