De lokale driehoek wonen
Wat weten we over het feitelijke functioneren van de lokale driehoek?
Er is opvallend weinig recente literatuur over de samenwerking tussen gemeenten, corporaties en huurdersorganisaties en de rol van woonvisie en prestatieafspraken daarbinnen. Wetenschappelijke publicaties hierover ontbreken nagenoeg geheel, we zijn aangewezen op enkele rapportages van onderzoeksbureaus en kenniscentra, het ministerie, de externe toezichthouder (Aw) en koepelorganisaties. En dan nog geldt dat veel van die documenten meer het karakter van een handreiking (prescriptief) hebben dan een beschrijving van de lokale praktijk. Bij adviesbureaus die lokale partijen ondersteunen bij het maken van woonvisie of prestatieafspraken bestaat een schat aan ervaring, maar er nauwelijks enige reflectie op de lokale praktijk in de vorm van publicaties buíten het directe product voor een lokale opdrachtgever. Niettemin kunnen enkele van deze rapporten een eerste inventarisatie van problemen, belemmeringen en succesfactoren bieden.
Jaarlijkse landelijke inventarisatie prestatieafspraken
Jaarlijks laat het ministerie van BZK een landelijke inventarisatie maken van de prestatieafspraken tussen gemeenten, corporaties en huurders. De afgelopen jaren is die uitgevoerd door Companen. Het gaat echt om een feitelijke inventarisatie van de inhoud van de prestatieafspraken, aantal en karakter, aantal betrokken partijen en een top 10 van meest gemaakte afspraken.
Jaarlijkse Staat van de volkshuisvesting/corporatiesector
Sinds 2015 informeert de minister de Kamer jaarlijks over de ‘staat van de volkshuisvesting’ in een gelijknamig document. Sinds eind 2019 is dat vervangen door een ‘Staat van de corporatiesector’ die wordt opgesteld door de Aw. Daarin is ook aandacht voor woonvisies, prestatieafspraken en de lokale samenwerking.
Evaluatie Woningwet
De herziene Woningwet is in 2018 geëvalueerd. Daarvoor is een enquête onder bestuurders en toezichthouder van corporaties, wethouders en huurdersorganisatie gehouden, ook over de lokale samenwerking. Belangrijkste conclusie: per saldo is de positie van gemeenten en huurders versterkt.
Staat van de corporatiesector 2019
De Aw is kritisch over het ‘vormvrij’ zijn van lokale prestatieafspraken
Is er in de lokale driehoek wel voldoende aandacht voor de uitvoering van afgesproken prestaties? Investeringsvoornemens van corporaties worden maar matig gerealiseerd (62%). Achterliggende zorg is de aloude vraag of het corporatievermogen wel voldoende wordt ingezet voor de volkshuisvestelijke opgaven; de prestatieafspraken en het proces daaromheen zijn mede daarvoor bedoeld. De Aw vermoedt dat de financiële draagkracht van de corporatie in relatie tot de gewenste investeringen (bv a.h.v. de IBW) niet altijd onderwerp van gesprek is in de driehoek. Ook vindt de Aw het zorgelijk dat gemeenten (88%) de zogenaamde gemeentelijke achtervang voor leningen aan corporaties (via het WSW) niet bij de prestatieafspraken betrekken.
Staat van de volkshuisvesting 2017
Woonvisies en prestatieafspraken
Er bestaan grote verschillen in inhoud en omvang. Vaak zijn woonvisies breed en integraal opgezet. Meest genoemde prioriteiten zijn ‘duurzaamheid en kwaliteit voorraad’ en ‘wonen en zorg’, op enige afstand gevolgd door betaalbaarheid, leefbaarheid, nieuwbouw en beschikbaarheid. Grotere gemeenten zijn concreter over wat ze willen bereiken en beter in staat om hun rol op basis van de Woningwet te vervullen. Alle gemeenten baseren hun woonvisie op bestaande informatie uit onderzoeken, beleidsnota’s en informatie van de eigen corporaties. Corporaties hebben een belangrijke rol bij de totstandkoming, zorgorganisaties ook. Gemeenten zoeken allerlei manieren om burgers en lokale partijen te betrekken. Discussies over de woonvisie in de gemeenteraad zijn vaak pittig; wel of niet meer sociale huurwoningen en verkoop zijn de grootste pijnpunten.