Visitatie
Instrument in ontwikkeling
Visitatie van woningcorporaties kent anno 2020 een geschiedenis van ruim twee decennia. In 1998 werd door een nog jong Aedes een adviescommissie ‘Visitatie Maatschappelijk Rendement Woningcorporaties’ ingesteld om de contouren van een visitatiestelsel voor corporaties te onderzoeken.
Kernbegrippen in het advies van de commissie waren: zelfevaluatie, spiegeling en operationalisering van maatschappelijk rendement. Relevante visitatiecriteria, aldus de commissie, betroffen legitimiteit, effectiviteit en efficiency. Het advies mondde uit in een pilotproject waarin een praktische methodiek van visitatie werd ontwikkeld. In 2002 werd Raeflex opgericht, als uitvoerder en beheerder van het visitatiestelsel. Visitaties zijn dan nog niet verplicht.
Het geringe aantal visitaties in de eerste jaren, het als vrijblijvend ervaren karakter van visitatie en de profilering van visitatie als instrument van en door de branche met een methodiek die vooral inging op de kwaliteit van de beleids- en bedrijfsvoering, zorgden voor een betrekkelijk marginale positie van visitatie. Een advies van de Aedescommissie ‘Overheid, corporatie, burger’ en een parallel initiatief van een aantal corporaties en landelijke instituten leidden in 2007 tot een andere methodiek en een nieuwe bestuurlijke inbedding van visitatie. Kernbegrippen van dit nieuwe visitatiestelsel zijn: onafhankelijk, extern en gezaghebbend. Visitatie wordt minder vrijblijvend – opgenomen in de Governancecode Woningcorporaties – en richt zich meer op de beoordeling van maatschappelijke prestaties. Ook de verantwoordingsfunctie van visitatie krijgt meer nadruk, naast de functie leren en verbeteren.
In 2009 is de onafhankelijke Stichting Visitatie Woningcorporaties Nederland (SVWN) opgericht, gedragen door het ministerie van WWI (nu BZK), Aedes Vereniging van Woningcorporaties, Vereniging De Nederlandse Woonbond, de Vereniging van Toezichthouders in Woningcorporaties (VTW) en de Vereniging Nederlandse Gemeenten (VNG). Het beheer van het visitatiestelsel is bij SVWN neergelegd, de uitvoering van visitaties gebeurt door visitatiebureaus die daartoe door de SVWN geaccrediteerd zijn. Een College van Deskundigen adviseert SVWN over de methodiek en de toepassing ervan.
Sinds 1 juli 2015 is met de inwerkingtreding van de Woningwet 2015 (artikel 53a) iedere corporatie ook wettelijk verplicht zich eens in de vier jaar te laten visiteren. In de afgelopen jaren is de methodiek regelmatig aangepast aan ontwikkelingen en nieuwe vereisten. De vigerende methodiek 6.0 past in een koers waarin visitatie zich primair richt op maatschappelijke waarde en doet een sterker beroep op het professionele oordeelsvermogen van de visitatiecommissie om lokale situaties en prestaties op waarde te schatten.
Aanleiding voor de aanpassing naar methodiek 6.0 is gelegen in twee ontwikkelingen. Allereerst is dat de inwerkingtreding van de Woningwet 2015, waardoor veel zaken op het gebied van financiën en governance van corporaties wettelijk zijn vastgelegd en nu ook worden getoetst door de Autoriteit woningcorporaties (Aw) en het Waarborgfonds Sociale Woningbouw (WSW). Daardoor was overlap ontstaan met de beoordelingskaders van de visitatie. Een tweede belangrijk gegeven is dat veel corporaties inmiddels voor de derde keer worden gevisiteerd en behoefte hebben aan nieuwe uitdagingen en andere accenten in het visitatie-instrument, zoals meer aandacht voor het functioneren van de corporatie in het lokale netwerk.
Dat ook corporaties en het interne toezicht een verbeterslag wilden bleek uit onderzoek van Aedes en de VTW. Hierbij ging het vooral om de te hoge kosten van visitatie volgens methodiek 5.0 in verhouding tot de meerwaarde en bovengenoemde overlap met andere onderzoeksinstrumenten.
Met de aanpassing naar visitatiemethodiek 6.0 is aan een deel van de bezwaren van corporaties en toezichthouders tegemoet gekomen; doublures op het gebied van governance en financiën zijn verwijderd en het accent is verlegd naar de maatschappelijke verantwoording in de lokale driehoek. Maar ook is in de nieuwe methodiek aandacht besteed aan het toevoegen van waarde van visitatie voor alle betrokkenen, bijvoorbeeld door ook te laten kijken naar het proces van de totstandkoming van prestatieafspraken. Vanzelfsprekend blijven er uitdagingen voor visitatie en aanbevelingen voor de toekomst. Die zijn deels benoemd in het rapport over de evaluatie van de wettelijke visitatieverplichting van 17 oktober 2019 door ABD TOPConsult in opdracht van het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (BZK). Uit die evaluatie blijkt dat het visitatiestelsel zoals het de afgelopen jaren is ontwikkeld, over het algemeen positief wordt gewaardeerd.
Meer informatie:
Analyse visitaties t.b.v. Staat van de Volkshuisvesting
Waardwonen: Zijn we met de goede dingen bezig?
Lees hoe visitatie heeft geleid tot goede gesprekken en belangrijke leerpunten ›
Woonveste: een effectiever visitatieproces
Lees hoe de ontwikkeling van visitatie wordt ervaren door Woonveste ›
Uitdagingen voor visitatie
Om de betekenis van visitatie te borgen en versterken kent SVWN vier taakvelden:
- Methodiek: borging en ontwikkeling van de methodiek van visitatie;
- Kwaliteit visitatoren en visiterende bureaus: borging en bevordering van de kwaliteit van visitatoren;
- Gebruik lokaal: bevordering van het gebruik van visitatie op lokaal niveau door individuele corporaties en hun belanghebbenden;
- Onderzoek: bevordering van het gebruik van informatie uit visitaties op geaggregeerd niveau, als bijdrage aan de informatievoorziening over de kwaliteit van de volkshuisvesting.
Methodiek 6.0 is geen eindstation. Voor de komende jaren voorziet SVWN de volgende uitdagingen:
- Visitatie is een krachtig horizontaal verantwoordingsinstrument dat inzicht biedt in de publieke waarde van woningcorporaties.
→ meer inzicht in publieke waarde (& keuzes) - Visitatie heeft een groot leereffect: het geeft inzicht, biedt een spiegel, biedt verrassing, zet aan tot denken.
→ corporaties leren meer van visitatie - Visitatie wordt actief gebruikt door huurders en gemeenten (als expressiemiddel en als bron van informatie), en andere belanghebbenden.
→ meer betrokkenheid huurders & gemeenten - Speerpunt: visitatie biedt inzicht in het functioneren van de corporatie in netwerken, daaronder in elk geval de ‘lokale driehoek’.
→ meer zicht op het netwerk
Evaluatie van de wettelijke visitatieverplichting
Uit het onderzoek blijkt dat visitaties positief bijdragen aan het functioneren van de woningcorporaties doordat visitaties voorzien in een kritische blik door deskundigen van buiten, verbeterpunten aanreiken en belanghebbenden de gelegenheid geven zich over de corporaties uit te spreken. Doorontwikkeling van de methode blijft wel nodig om te voorkomen dat het leereffect van een visitatie afneemt. Door de visitatie kan een breed beeld verkregen worden van de maatschappelijke verbanden waarin de corporatie zich bevindt, en wat zich onttrekt aan het zicht van het formele toezicht. Variatie en recht doen aan de lokale situatie is daarbij het uitgangspunt.
Concreet geeft het rapport de volgende drie aanbevelingen:
- Houd de visitatieverplichting de komende jaren in stand en blijf deze verder ontwikkelen met alle betrokken partijen.
- Ga na wat de ontwikkeling van het toezicht door de Autoriteit woningcorporaties (Aw) in de komende jaren, waarbij ook het volkshuisvestelijk belang een plaats krijgt, betekent voor de ontwikkeling van het visitatiestelsel en het in stand houden van de visitatieverplichting.
- Onderzoek hoe de rol van de huurders en gemeenten en andere partijen, zoals zorg en welzijn verder versterkt kan worden, bijvoorbeeld door vooraf inbreng te vragen bij de start van een visitatie.
- Meer is te lezen in: Evaluatie van de wettelijke visitatieverplichting en het Aanwijzingsbesluit SVWN.
Analyse visitaties t.b.v. Staat van de Volkshuisvesting
Visitatierapporten, die in eerste instantie zijn bedoeld voor individueel/lokaal gebruik, worden ook benut voor het inkleuren van het beeld van de sector. De Autoriteit woningcorporaties (Aw) gebruikt deze voor de ‘Staat van de corporatiesector’ waarin de belangrijkste ontwikkelingen in de sector worden gepresenteerd en de hoofdlijnen van haar toezichtbevindingen.
Uit de analyse van visitaties die volgens de nieuwe methodiek zijn uitgevoerd, is nog geen sectorbreed beeld te creëren over de wijze waarop in 2019 prestatieafspraken tot stand zijn komen en over hun
kwaliteit. Wel lijkt hieruit een eerste beeld naar voren te komen dat de meeste corporaties en gemeenten positiever zijn over het totstandkomingsproces en de kwaliteit van de meest recente afspraken dan over die in de eerste ronde direct na de invoering van de Woningwet. Eveneens lijken nagenoeg alle prestatieafspraken ook afspraken over de Rijksprioriteiten te bevatten.
Meer is te lezen in het Rigo-rapport ‘Corporaties in beeld, analyse visitaties woningcorporaties’ en de jaarlijkse updates daarvan die SVWN maakt. Zie de rubriek ‘Onderzoeken’ op www.visitaties.nl/publicaties.
Waardwonen :
zijn we met de goede dingen bezig?
We hebben naar deze visitatie uitgekeken. Het was voor ons een heel belangrijk en spannend moment. Een visitatie is een geweldige manier om feedback te krijgen op ons maatschappelijk presteren. We hebben de afgelopen jaren veel in gang gezet, veel veranderd en veel van onze mensen gevraagd. Dan popt de vraag op: zijn we met de goede dingen bezig? Natuurlijk hebben we daar zelf ook wel een beeld bij. In onze dagelijkse praktijk krijgen we ook feedback en ervaren we wat wel en wat niet zo goed gaat. Maar zo’n uitgebreid open en goed gesprek in een professionele setting over ons functioneren, dat ons weer aanzet om te verbeteren en te leren, dat komt minder vaak voor. We hebben Raeflex uitgenodigd om voor ons deze visitatie uit te voeren. Onze dank gaat uit naar hun inzet, werkwijze en zeer prettige manier waarop zij met onze belanghouders het proces samen zijn ingegaan. Het heeft geleid tot goede gesprekken en input op ons functioneren waar we erg trots op zijn en die ons tegelijkertijd belangrijke leerpunten hebben opgeleverd.
April 2020: Mevrouw drs. H. Struik (bestuurder) & mr. S. van Groningen (voorzitter RvC)
Datum rapport: 31-03-2020
Woonveste:
Een effectiever visitatieproces
Met een visitatie leggen we verantwoording af over de keuzes die we maken en ons maatschappelijk presteren. We doen dit eens in de vier jaar. In maart 2019 heeft bureau Pentascope onze visitatie met een nieuwe methodiek ''Vernieuwing maatschappelijk gesprek” in een korte periode afgerond. De uitkomst levert voor ons herkenbare bevindingen en beelden op.
De beoogde doelstelling om zaken, waar we ook al door andere (toezichthoudende) organisaties op bevraagd worden niet nog eens over te doen, is geslaagd. Het leidt tot een effectiever visitatieproces, waarbij de nadruk veel meer komt te liggen op ons maatschappelijk presteren. Wij vinden het belangrijk dat belanghouders en belanghebbenden meer invloed hebben op het proces en de inhoud van de visitatie. De focus van de visitatie was gericht op het toetsen van de afgesproken en geleverde maatschappelijke prestaties in de gemeenten Haaren en Heusden. We constateren dat deze werkwijze zowel door ons, als alle belanghouders en belanghebbenden als positief is ervaren.