Visitatie
Verantwoorden,
leren en inspireren
Deze handreiking is bedoeld om u als commissaris te informeren over visitatie, de mogelijkheden, de toegevoegde waarde en waar mogelijk handvatten te geven. Om als commissaris uw rol in het visitatieproces goed te kunnen innemen, is het zaak kennis te hebben van het instrument visitatie en van het visitatiestelsel. Deze informatie staat in dit eerste hoofdstuk. Als u goed bekend bent met visitatie kunt u ook direct naar hoofdstuk 2 gaan, waar u handvatten vindt voor de praktische voorbereiding en uitvoering.
Nederland kent een in de Woningwet ingebed visitatiestelsel voor woningcorporaties. In een visitatie leggen woningcorporaties openbaar verantwoording af over hun maatschappelijke prestaties en functioneren in de lokale context. Een onafhankelijke visitatie houdt corporaties bovendien een spiegel voor en zet aan tot leren. Onder de deskundige begeleiding van een visitatiecommissie vindt een gesprek plaats met belanghebbenden over de bijdrage aan maatschappelijke waarde door de corporatie. Zo dragen visitaties bij aan beter wonen in Nederland en daarmee aan de maatschappelijke legitimiteit van corporaties.
Visitatie is de moeite waard
Visitatie is meer dan een morele en wettelijke plicht tot verantwoorden. De externe verantwoording en openlijke feedback die corporaties krijgen op hun maatschappelijke prestaties en functioneren is vooral gericht op leren en verbeteren. Met een mooie opbrengst voor corporatie én samenleving: een grotere maatschappelijke legitimiteit en betere maatschappelijke prestaties.
Met een visitatie(rapport) verantwoordt de corporatie zich of zij de afgelopen vier jaar de ‘de goede dingen heeft gedaan’ en ‘de dingen goed heeft gedaan’. De visitatiecommissie geeft een oordeel op basis van een methodiek die de eisen weerspiegelt die de maatschappij aan woningcorporaties stelt. En ook de belanghebbenden (waaronder de huurders) krijgen de gelegenheid om zich uit te spreken. Belangrijk hierbij is dat corporaties – en ook de RvC – zich open opstellen en na afloop van de visitatie actief het gesprek met belanghebbenden voeren over het visitatierapport.
Een onderbouwde en onafhankelijke beoordeling van hun prestaties en functioneren ondersteunt en inspireert corporaties om hun presteren continu te verbeteren. Hiervoor is belangrijk dat, naast een lerende opstelling door de corporatie zelf, de visitatie goed wordt uitgevoerd en de oordelen in het rapport transparant, scherp en onderscheidend zijn én dat de oordelen publiek worden gemaakt.
De beide beoogde effecten van visitatie – legitimeren (door verantwoorden) en verbeteren (door leren) – hebben een nauwe relatie met elkaar. Beter maatschappelijk presteren zal bijdragen aan de legitimiteit van de corporatie en zo zal juist het proces van oordelen door en bespreken met belanghebbenden prikkelen tot leren. Een goede governance vormt een essentiële voorwaarde voor zowel de legitimiteit van de corporatie als voor duurzaam goed maatschappelijk presteren. Goed functionerend intern toezicht en betrokkenheid van de RvC bij visitatie is dus onontbeerlijk.
Omdat visitatie informatie oplevert over de maatschappelijke prestaties en het functioneren van een corporatie in de lokale context, biedt een visitatie ook bouwstenen voor zowel intern als extern toezicht. Politiek, ministerie voor Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (BZK), Autoriteit woningcorporaties (Aw), Waarborgfonds Sociale Woningbouw (WSW) en gemeenten kunnen (en zullen) daarvan gebruikmaken bij hun publieke toezicht en oordeelsvorming.
Visitatie is verplicht
Sinds 1 juli 2015 is met de inwerkingtreding van de Woningwet (artikel 53a) iedere corporatie verplicht zich eens in de vier jaar te laten visiteren. Van 2007 tot eind 2019 gold dit op grond van de Governancecode Woningcorporaties al voor alle Aedes- en VTW-leden.
De visitatie wordt uitgevoerd volgens een vaste methodiek die wordt beheerd door SVWN. Woningcorporaties kiezen zelf een van de door SVWN geaccrediteerde visitatiebureaus en bepalen de aard en omvang van de opdracht. U kunt de visitatiecommissie extra vragen meegeven die lokaal van belang zijn, bepaalde thema’s laten uitdiepen of de groep belanghebbenden vergroten. Het onafhankelijke bureau stelt een visitatiecommissie samen en begeleidt het visitatieproces. De commissie onderzoekt en beoordeelt de prestaties van een woningcorporatie in relatie tot de ‘prestatieafspraken’ die de corporatie maakte met gemeente en huurders. Daarbij worden diverse stakeholders nauw betrokken. SWVN ziet toe op de kwaliteit van visitaties en ontwikkelt de methodiek continu, zodat visitaties voldoende waarde blijven toevoegen en niet onnodig veel kosten. Ook publiceert SVWN alle visitatierapporten, zodat binnen de sector van elkaar kan worden geleerd. SVWN maakt ook analyses van de rapporten en destilleert de best practices.
Patrimonium Barendrecht: continu meten en verbeteren is een van de speerpunten
Lees hoe visitatie hieraan heeft bijgedragen ›
Woningwet, artikel 53a
Op het moment van schrijven van deze publicatie moet de Kamer de Wijziging van de Woningwet naar aanleiding van de evaluatie van de herziene Woningwet nog behandelen. Verwacht wordt dat de in 2015 geïntroduceerde verplichte visitatie wordt gecontinueerd. Artikel 53a zal dan komen te luiden als onderstaand.
- Een door Onze Minister aan te wijzen onafhankelijke instantie draagt er, door daartoe deskundige instanties aan te wijzen, zorg voor dat ten minste een maal per vier jaar bij elke toegelaten instelling mede ter plaatse een onderzoek kan worden verricht naar:
a. de resultaten van haar werkzaamheden, zowel uit het oogpunt van het belang van de volkshuisvesting als van het maatschappelijke belang van die werkzaamheden;
b. de wijze waarop de belanghebbenden in de gelegenheid zijn gesteld invloed uit te oefenen op het beleid; en
c. de kwaliteit van de governance. - De toegelaten instelling draagt er zorg voor dat het onderzoek, bedoeld in het eerste lid, door de daartoe door haar te benaderen deskundige instantie, bedoeld in dat lid, wordt afgerond. De kosten van dat onderzoek komen voor haar rekening. Het bestuur van de toegelaten instelling kan besluiten de termijn van vier jaar, genoemd in de eerste volzin, eens per dezelfde vier jaar met een jaar te verlengen of op te schorten, in welk geval het dit verantwoord in het jaarverslag, bedoeld in artikel 36.
- De deskundige instantie, bedoeld in het eerste lid, stelt telkens binnen zes weken na afloop van een onderzoek een rapport met haar bevindingen vast. Zij zendt het rapport onverwijld na de vaststelling daarvan aan de toegelaten instelling.
- De toegelaten instelling zendt een rapport als bedoeld in het derde lid, vergezeld van de zienswijze van de raad van commissarissen en het bestuur daarop, binnen zes weken aan alle belanghebbenden en degenen die in het kader van het onderzoek hun zienswijze hebben gegeven. Zij stelt voorts het rapport binnen die termijn langs elektronische weg algemeen verkrijgbaar.
- Een rapport als bedoeld in het derde lid is mede onderwerp van het overleg, bedoeld in artikel 44, eerste lid.
Zie verder het online wetboek.
Governancecode Woningcorporaties, artikel 2.4
Woningcorporaties laten hun maatschappelijke prestaties minimaal eens per vier jaar onderzoeken door een door de SVWN geaccrediteerd visitatiebureau. Het visitatierapport wordt op de website van de woningcorporatie geplaatst, samen met een reactie daarop van bestuur en RvC. Het visitatierapport wordt besproken met huurdersorganisaties en B&W van de gemeente als belanghebbenden.
Zie de VTW-website voor algemene informatie over de Governancecode Woningcorporaties en de tekst van de Governancecode Woningcorporaties.
Gevolgen Woningwet en Governancecode voor visitatie
De Woningwet is vernieuwd en is per 1 juli 2015 ingegaan. Vanaf deze datum gelden eveneens het Besluit Toegelaten Instellingen Volkshuisvesting 2015 (Btiv) en de bijbehorende ministeriële regeling (Regeling Toegelaten Instellingen Volkshuisvesting 2015 - Rtiv) als uitwerkingen van deze wet. Deze Rtiv is overigens per december 2015 en januari 2016 gewijzigd en aangevuld. Met een ‘Veegwet’ voor Woningwet en Btiv worden daarnaast nog onvolkomenheden aangepast.
Ook de Governancecode Woningcorporaties is medio 2015 vernieuwd en deze wordt vanaf 1 januari 2016 ook daadwerkelijk gehandhaafd door Aedes en de VTW (zie verder de Naleving Governancecode).
Met de nieuwe regelgeving rondom de Woningwet 2015 worden belangrijke hervormingen in het stelsel aangebracht die erop gericht zijn dat woningcorporaties hun belangrijke rol kunnen voortzetten maar zich primair richten op hun kerntaak: het huisvesten van de doelgroep, huishoudens die niet zelf in hun huisvesting kunnen voorzien vanwege hun inkomen of andere redenen.
Door de nieuwe regelgeving ontstaat o.a. een sterkere formele legitimatie en lokale verankering, met een sterkere positie van huurders en gemeenten, en een aanscherping van het interne en externe toezicht.
Voor sommige vernieuwingen geldt een overgangsregeling. Deze bepalingen gaan later dan 1 juli 2015 in. Bij visitaties wordt teruggekeken naar de afgelopen vier jaar. Dit betekent dat in een groot deel van de komende visitaties corporaties dus nog worden gevisiteerd op grond van de oude regelgeving.de volledige cyclus van de prestatieafspraken.
Belangrijke regels die per 1 januari 2016 zijn in gegaan:
- de volledige cyclus van de prestatieafspraken
- passend toewijzen (95% norm)
- waardering op marktwaarde in de jaarrekening over 2016
- nieuwe voorschriften aan de jaarrekening en inrichting van de dVi (zie Rtiv)
- formats voor de door de accountant op te stellen stukken (zie Rtiv)
- voorschriften omtrent scheiding en splitsing (zie Rtiv)
Regels die later ingaan:
- voorschriften voor de bepaling van de investeringscapaciteit (zie Rtiv)
- voorstellen voor woningmarktregio’s kunnen tussen 1 januari en 1 juli 2016 worden ingediend
- voor 1 januari 2017 moeten corporaties die niet onder het verlichte regime vallen een scheidings- of splitsingsvoorstel (DAEB/Niet-DAEB) ingediend hebben
- voor 1 januari 2017 moeten corporaties hun statuten, hun treasurystatuut en hun reglement financieel beheer aangepast of opgesteld hebben
In de Woningwet en in de vernieuwde Governancecode Woningcorporaties worden diverse onderwerpen nader geregeld die raakvlakken hebben met de Methodiek maatschappelijke visitatie woningcorporaties 5.0.
De consequenties van de nieuwe wet- en regelgeving zijn bij elkaar gebracht in de Handreiking Woningwet bij visitaties.
Legitimiteit woningcorporaties
De legitimiteit van woningcorporaties is in de voorbije jaren sterk onder druk en in de belangstelling komen te staan. Dat vormt een belangrijk argument voor woningcorporaties om zich te laten visiteren.
Zie ook de handreiking voor toezichthouders ‘Toezien in legitimiteit’ van de VTW.
Patrimonium Barendrecht:
“continu meten en verbeteren is een van de speerpunten”
Het continue meten en verbeteren van de prestaties is een van de speerpunten van Patrimonium Barendrecht. De beoordeling van de prestaties door een onafhankelijke visitatiecommissie, die eens per vier jaar plaatsvindt, biedt een helder en herkenbaar inzicht in de sterktes en zwaktes van Patrimonium in relatie tot haar doelstellingen. Deze recente visitatie is gebaseerd op methodiek 6.0 waarbij - explicieter dan voorheen – legitimatie en prestatieafspraken met gemeente, huurdersorganisatie en belanghebbenden een prominente rol spelen.
Juni 2019: P. Manders (directeur-bestuurder) & M. Vriens (voorzitter RvC)
Datum rapport: 30-7-2019